شرح دعای مکارم‌الاخلاق (۳۲)| اسباب برکت در رزق(۳)

ج) ادامه‌ی بحث برکت در اعمال
7-نظافت: امام صادق علیه السّلام فرمودند: «غَسْلُ الْإِنَاءِ وَ كَسْحُ الْفِنَاءِ مَجْلَبَةٌ لِلرِّزْقِ‏». شستن ظرف‌ها و جارو کردن جلوی خانه موجب جلب روزی می‌شود.[1] همچنین از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت شده است: «تُرفَعُ البَرَكَةُ مِنَ البَيتِ إذا كانَت فيهِ الكُناسَةُ». برکت از خانه ای که در آن خاکروبه باشد، برداشته می‌شود.[2]

8-ازدواج: رسول خدا صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند: «اِلْتَمِسُوا الرِّزْقَ‏ بِالنِّكَاحِ». روزی را به وسیله‌ی ازدواج بجوئید.‏[3] امام صادق علیه السّلام فرمودند: «جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ص فَشَكَا إِلَيْهِ الْحَاجَةَ فَقَالَ تَزَوَّجْ فَتَزَوَّجَ فَوُسِّعَ‏ عَلَيْهِ».‏ مردی نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله آمد و از نیازمندی (خود) شکایت کرد. امام علیه السّلام فرمودند: ازدواج کن. او ازدواج کرد و (رزق و روزیش) وسعت یافت.[4]

9-مشورت با عاقل: قرآن کریم: «... وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ». و در كارها، با آنان مشورت كن! امّا هنگامى كه تصميم گرفتى، (قاطع باش! و) بر خدا توكّل كن! زيرا خداوند متوكّلان را دوست دارد.[5]
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: «مُشَاوَرَةُ الْعَاقِلِ‏ النَّاصِحِ رُشْدٌ وَ يُمْنٌ وَ تَوْفِيقٌ مِنَ اللَّهِ فَإِذَا أَشَارَ عَلَيْكَ النَّاصِحُ الْعَاقِلُ فَإِيَّاكَ وَ الْخِلَافَ فَإِنَّ فِي ذَلِكَ الْعَطَبَ». ‏مشورت کردن با انسان عاقل خیرخواه، رشد و مبارک و توفیقی از جانب خداست، پس هر گاه فرد خیرخواه عاقل به تو مشورت داد، از مخالفت با نظر او پرهیز کن، زیرا همانا در این مخالفت هلاکت و نابودی خواهد بود.[6]

10-عیادت از مریض: رسول گرامی اسلام حضرت محمّد مصطفی صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند: «عَائِدُ الْمَرِيضِ‏ يَخُوضُ فِي الْبَرَكَةِ فَإِذَا جَلَسَ انْغَمَسَ فِيهَا». عیادت کننده‌ی مریض داخل در برکت می‌شود و هنگامی که (نزد بیمار) نشست، در برکت فرو می‌رود.[7]

11-آسان گرفتن در خرید و فروش: از نبیّ مکرّم اسلام صلّی الله علیه و آله روایت است که فرمودند: «بَارَكَ‏ اللَّهُ‏ عَلَى‏ سَهْلِ‏ الْبَيْعِ سَهْلِ الشِّرَاءِ سَهْلِ الْقَضَاءِ سَهْلِ الِاقْتِضَاءِ».  خدا برکت دهد به کسی که آسان می‌فروشد و آسان می‌خرد، آسان می‌پردازد و آسان مطالبه می‌کند.[8] همچنین علی علیه السّلام در بازارهای کوفه می‌فرمودند: «یا مَعشَرَ التُّجّارِ ... قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّكُوا بِالسُّهُولَةِ». ای تاجران! با طلب خیر آغاز کنید و با آسان گرفتن برکت پیدا کنید.[9]

12-پیمانه کردن مواد خوراکی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند: «كِيلُوا طَعَامَكُمْ‏ فَإِنَّ الْبَرَكَةَ فِي الطَّعَامِ الْمَكِيلِ». خوراک خود (گندم و سایر حبوبات مثل برنج و عدس و ...) را پیمانه کنید که همانا برکت در غذای پیمانه شده است.[10] قومی از زود تمام شدن خوراک خود به پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله شکایت کردند، حضرت فرمودند: آیا (خوراک خود را) پیمانه می‌کنید یا نه؟ عرضه داشتند: پیمانه نمی‌کنیم ای رسول خدا! حضرت فرمودند: (از این به بعد) پیمانه کنید و بی حساب نباشد که همانا این کار برکت بیشتری دارد.[11]

13-زیاد دادن به مشتری: امام صادق علیه السّلام فرمودند: «مَرَّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع عَلَى جَارِيَةٍ قَدِ اشْتَرَتْ‏ لَحْماً مِنْ قَصَّابٍ وَ هِيَ تَقُولُ زِدْنِي فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع زِدْهَا فَإِنَّهُ أَعْظَمُ لِلْبَرَكَةِ». امیر المؤمنین علیه السّلام از کنار کنیزی گذشتند که از قصّاب گوشتی خریده بود و آن زن می‌گفت: به من بیشتر بده. پس امیر المؤمنین علیه السّلام به قصّاب فرمودند: به او بیشتر بده که همانا این کار برکت بیشتری دارد.[12]

14-دسته جمعی غذا خوردن: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «كُلُوا جَمِيعاً وَ لَا تَفَرَّقُوا فَإِنَّ الْبَرَكَةَ فِي الْجَمَاعَةِ». با هم غذا بخورید و متفرّق نشوید (تنهایی غذا نخورید)، پس به درستی که برکت در جماعت است.[13]
در دین مبین اسلام تنها غذا خوردن مذمّت شده و به طور مطلق غذا خوردن دسته جمعی سفارش شده است. امّا در برخی از روایات به طور خاص همسفره شدن با برخی افراد مثل فقرا و ایتام، توصیه شده است. در روایتی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آمده است که فرمودند: «ما مِن مائِدَةٍ أعظَمَ بَرَكَةً مِن مائِدَةٍ جَلَسَ عَلَيها يَتيمٌ». هیچ سفره ای با برکت تر از سفره ای نیست که یتیمی بر سر آن بنشیند.[14]

د) برکت در دعا
قرآن کریم می‌فرماید: «وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ». پروردگار شما گفته است: مرا بخوانيد تا (دعاى) شما را بپذيرم! كسانى كه از عبادت من تكبّر مى ‏ورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى ‏شوند.[15] در حدیث قدسی آمده است که خداوند متعال خطاب به موسی علی نبیّنا و آله و علیه السّلام فرمود: «يَا مُوسَى سَلْنِي كُلَّمَا تَحْتَاجُ إِلَيْهِ حَتَّى عَلَفَ شَاتِكَ وَ مِلْحَ‏ عَجِينِكَ»‏. ای موسی! هر آن چه را که احتیاج داری از من بخواه، حتّی علف گوسفند و نمک غذایت را.[16] بنا بر این ما مأمور به دعا و خواستن از خداوند متعال هستیم و در این دعا کردن هیچ محدودیّتی هم وجود ندارد، به این معنی که هر آن چه مورد نیاز است را باید از خدای متعال بخواهیم.
در این رابطه یکی از نیازهای اساسی بشر، برکت در زندگانی اوست که باید در دعاهای خود از خداوند متعال آن را تمنّا کند. حیات بی برکت مثل درخت بی ثمر و فایده است. گاهی فردی در جوانی از دنیا می‌رود ولی همین عمر کوتاه او چنان پُر برکت است که همگان را به حیرت وا می‌دارد. یعنی آن قدر منشأ خیرات و برکات برای دیگران بوده که اگر عمر چندین نفر را به هم اضافه کنید، ملاحظه می‌کنید که باز هم میزان مجموع خدمات و خیراتشان به اندازه‌ی این جوان نمی‌رسد. مانند شهدای تاریخ اسلام و وطن عزیزمان ایران اسلامی ‌که بر فراز خود پرچم «أشهد أنّ علیّاً ولیّ الله» را به اهتزاز در آورده است.
جمعیّت کثیری از شهدای اسلام و شهدای این مرز و بوم را جوانان و نوجوانانی تشکیل داده اند که خون پاکشان، نهال اسلام و تشیّع را آبیاری نموده و تنومند ساخته است و پس از شهادت نیز مثل ستارگانی درخشان، مایه‌ی هدایت و سعادت بسیاری از تشنگان حقیقت شده اند. از سوی دیگر عدّه ای با وجود عمر زیاد و طولانی، هیچ گونه برکت و خیری در طول زندگیشان به چشم نمی‌خورد. بلکه به عکس منشأ شرور و مفاسد بسیاری بوده اند، به طوری که با مرگشان، بسیاری از مردم نفس راحتی کشیده اند؛ هیچ چشمی برایشان گریان نشده و قلبی در فراقشان نمی‌سوزد. آری یکی از بزرگ ترین و مهم ترین نعمت‌های پروردگار، وجود برکت در زندگی انسان است.
به همین دلیل است که می‌بینیم امام زین العابدین علیه السّلام در دعای خود از خداوند عزّ و جلّ تقاضای برکت در رزق نموده و می‌فرمایند: «وَ أَوْسِعْ‏ عَلَيَّ‏ فِي‏ رِزْقِكَ/‏ و رزقت را بر من وسعت ده». همچنین دعاهای فراوانی از ناحیه‌ی مقدّس ائمّه‌ی اطهار علیهم السّلام در درخواست برکت از خداوند، در مجامع روایی وجود دارد که به شکل عام یا خاص از خداوند متعال تقاضای برکت می‌نمایند. بررسی این روایات مجال گسترده ای نیاز دارد که اکنون در صدد بیان آن نیستیم و این مختصر گنجایش طرح این دعاهای نورانی را ندارد، ولی از باب تبرّک و نمونه به بیان برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

1-دعا برای برکت روزی (به طور عام): امام صادق علیه السّلام به هنگام زیارت امیرمؤمنان علی علیه السّلام این گونه دعا می‌فرمودند: «... اللَّهُمَّ وَ أَوْسِعْ لِفَقِيرِنَا مِنْ سَعَتِكَ مَا قَضَيْتَ عَلَى نَفْسِكَ وَ الْهُدَى‏ مَا أَبْقَيْتَنَا وَ الْكَرَامَةَ مَا أَحْيَيْتَنَا وَ الْكَرَامَةَ إِذَا تَوَفَّيْتَنَا وَ الْحِفْظَ فِيمَا يَبْقَى مِنْ عُمُرِنَا وَ الْبَرَكَةَ فِيمَا رَزَقْتَنَا ...». خدایا! و از گشایش خویش آن چه را بر خود حتمی ساخته ای برای فقیر ما گشایش بخش، و تا باقی هستیم، هدایت را و تا زنده ایم، کرامت را و به وقت مردن (هم)، کرامت را نصیبمان کن و در باقی مانده‌ی عمرمان ما را نگهدار و برکت در آن چه روزیمان کردی را به ما عنایت کن.[17]

2-دعا برای برکت در توقّف‌گاه: قرآن کریم: «وَ قُلْ رَبِّ أَنْزِلْنِي مُنْزَلاً مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ». و بگو: پروردگارا! ما را در منزلگاهى پربركت فرود آر، و تو بهترين فرودآورندگانى.[18] رسول خدا صلّی الله علیه و آله به امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند: «يَا عَلِيُّ إِذَا نَزَلْتَ‏ مَنْزِلًا فَقُلِ اللَّهُمَ‏ أَنْزِلْنِي مُنْزَلًا مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ». ای علی! هرگاه در جایی فرود آمدی (توقّف کردی) پس بگو (این گونه دعا کن): خدایا! من را در منزلگاهى پربركت فرود آر، و تو بهترين فرودآورندگانى.[19]

3-دعا برای برکت در ازدواج: پیامبر بزرگوار اسلام صلوات الله علیه و آله می‌فرمایند: «إِذَا زُفَّتْ‏ إِلَى‏ الرَّجُلِ‏ زَوْجَتُهُ وَ أُدْخِلَتْ إِلَيْهِ فَلْيُصَلِّ رَكْعَتَيْنِ وَ لْيَمْسَحْ عَلَى نَاصِيَتِهَا ثُمَّ لْيَقُلِ‏ اللَّهُمَ‏ بَارِكْ لِي فِي أَهْلِي وَ بَارِكْ لَهَا فِيَّ وَ مَا جَمَعْتَ بَيْنَنَا فَاجْمَعْ بَيْنَنَا فِي خَيْرٍ وَ يُمْنٍ وَ بَرَكَةٍ وَ إِذَا جَعَلْتَهَا فُرْقَةً فَاجْعَلْهَا فُرْقَةً إِلَى كُلِّ خَيْرٍ ...». هرگاه (در شب زفاف) همسر کسی را نزد او فرستادند و بر او داخل شد، پس آن شخص (مرد) دو رکعت نماز به جا آورده و دست بر پیشانی زن بکشد، سپس بگوید: خدایا! برای من در خانواده ام (همسرم) برکت قرار ده و برای او (همسرم) نیز در من برکت قرار ده و تا زمانی که بین ما جمع می‌کنی، ما را در خیر و خجستگی و برکت جمع کن و هر گاه میان ما جدایی قرار دادی، جدایی را به سوی هر خیری قرار ده.[20]

4-دعا برای برکت زراعت: امام صادق علیه السّلام فرمودند: «إِذَا أَرَدْتَ‏ أَنْ‏ تَزْرَعَ‏ زَرْعاً فَخُذْ قَبْضَةً مِنَ الْبَذْرِ وَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ قُلْ: أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ‏[21] ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَقُولُ بَلِ اللَّهُ‏ الزَّارِعُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَبّاً مُبَارَكاً وَ ارْزُقْنَا فِيهِ السَّلَامَةَ ثُمَّ انْثُرِ الْقَبْضَةَ الَّتِي فِي يَدِكَ فِي الْقَرَاحِ». هر گاه خواستی زراعت کنی، مشتی از بذر را بگیر و رو به قبله نموده و سه مرتبه بگو: [آیا دیدید آن چه را که می‌کارید؟ آیا شما آن را می‌رویانید یا ما می‌رویانیم؟] سپس سه مرتبه بگو: بلکه خداوند رویاننده است. سپس بگو: خدایا! آن را دانه ای با برکت قرار ده و در آن برای ما سلامت را روزی کن. سپس مشت بذری که در دست داری را در مزرعه پخش کن.[22]

5-دعا برای برکت روز: رسول خدا صلّی الله علیه و آله وقتی که هر روز از خواب بیدار می‌شدند، این دعا را می‌خواندند: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ هَذَا الْيَوْمِ‏ وَ نُورَهُ‏ وَ هُدَاهُ وَ بَرَكَتَهُ وَ طَهُورَهُ وَ مُعَافَاتَهُ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَهُ وَ خَيْرَ مَا فِيهِ وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهِ وَ شَرِّ مَا بَعْدَهُ». خداوندا! من از تو خیر این روز و نورش و هدایتش و برکتش و پاکیش و عافیتش را می‌خواهم، خدایا! من از تو خیر این روز و بهترین آن چه در آن است را می‌خواهم و از شرّ این روز و شرّ آن چه پس از آن خواهد بود، به تو پناه می‌برم.[23]

6- دعا برای برکت ماه: از مولا علی علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: هر گاه هلال ماه نو را دیدی، نرو و بگو: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ هَذَا الشَّهْرِ وَ فَتْحَهُ وَ نُورَهُ وَ نَصْرَهُ وَ بَرَكَتَهُ وَ طَهُورَهُ وَ رِزْقَهُ وَ أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا فِيهِ وَ خَيْرَ مَا بَعْدَهُ وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا فِيهِ وَ شَرِّ مَا بَعْدَهُ اللَّهُمَّ أَدْخِلْهُ عَلَيْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِيمَانِ وَ السَّلَامَةِ وَ الْإِسْلَامِ وَ الْبَرَكَةِ وَ التَّوْفِيقِ لِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَى». خدایا! من از تو خیر این ماه و گشایش آن و نورش و یاریش و برکتش و پاکیش و رزقش را می‌خواهم و از تو بهترینِ آن چه در آن است و بهترین آن چه پس از آن است را می‌طلبم و از شرّ آن چه در آن و پس از آن است به تو پناه می‌برم، خداوندا! این ماه را با امنیّت و ایمان و سلامت و اسلام و برکت و توفیقِ آن چه تو دوست داری و می‌پسندی، بر ما داخل کن.[24]
علاوه بر این ادعیه و دعاهای فراوان دیگری از این دست برای برکت عموم ماه‌های سال، روایات فراوان دیگری هم در زمینه‌ی برکت ماه‌های خاص مثل: رجب، شعبان و ماه مبارک رمضان، از اهل بیت علیهم السّلام وارد شده است که از بیان آن‌ها صرف نظر می‌کنیم.

7-دعا برای برکت در قضا و قدر: امام باقر علیه السّلام می‌فرمایند: «إِذَا خَرَجْتَ مِنْ بَيْتِكَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ عَلَى دِينِي وَ نَفْسِي وَ وُلْدِي وَ أَهْلِي وَ مَالِي ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي قَدَرِكَ وَ رَضِّنَا بِقَضَائِكَ‏ حَتَّى لَا نُحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ». هر گاه از منزلت خارج شدی پس سه مرتبه بگو: به نام خدا بر دینم، نفسم، فرزندانم، اهلم و مالم. سپس بگو: خداوندا! تقدیرت را بر ما مبارک گردان و ما را به قضای خویش راضی ساز تا جلو افتادن آن چه تو به تأخیر انداخته ای و (همچنین) تأخیر آن چه تو مقدّم داشته ای را دوست نداشته باشیم.[25]

خودآزمایی
1-دو مورد از ادعیه‌ی اهل بیت علیهم السّلام که موجب برکت می‌شود را با ذکر دعا، بیان کنید؟
2-از اعمالی که موجب برکت در رزق می‌شوند، دو مورد را با ذکر حدیث بیان کنید؟

پی‌نوشت‌ها
[1] الخصال ج ‏1 ص 54.

[2] میزان الحکمة ج 11 ص 318.

[3] مکارم الاخلاق ص 196.

[4] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏5 ص 330.

[5] سوره آل عمران/ آیه 159 (ترجمه مکارم).

[6] المحاسن ج ‏2 ص 602.

[7] كنز الفوائد ج ‏1 ص 379.

[8] تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ج ‏7 ص 18.

[9] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏5 ص 151.

[10] همان ص 167.

[11] همان.

[12] وسائل الشيعة ج ‏17 ص 392.

[13] طبّ النّبيّ صلّى الله عليه و آله و سلّم ص 21.

[14] میزان الحکمة ج 4 ص 200.

[15] سوره غافر/ آیه 60 (ترجمه مکارم).

[16] عدة الداعي و نجاح الساعي ص 134.

[17] تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ج ‏6 ص 36.

[18] سوره مؤمنون/ آیه 29 (ترجمه مکارم).

[19] المحاسن ج ‏2 ص 374.

[20] دعائم الإسلام ج ‏2 ص 210.

[21] سوره واقعه/ آیه 62 و 63.

[22] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏5 ص 262.

[23] مكارم الأخلاق ص 39.

[24] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏4 ص 76.

[25] همان ج 5 ص 488.